Wanneer je naar de kunstgeschiedenis kijkt, lijkt deze dun bezaaid met vrouwen. Zo is het aandeel van vrouwelijke kunstenaars in de collectie van Nederlandse musea vaak minder dan twintig procent, schrijft de NOS. Hoe kan dat toch? Waren er in de geschiedenis geen vrouwelijke kunstenaars of zijn zij door de vaak mannelijke geschiedschrijvers uit de geschiedenis geschreven? In dit blog podcasttips over vrouwen in de kunstgeschiedenis.

De rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis

Om daarachter te komen verdiepen steeds meer instellingen zich in de bijdrage van vrouwen binnen de Nederlandse kunstwereld. Hierbij is het overigens interessant om niet alleen te kijken naar vrouwelijke kunstenaars, maar ook op zoek te gaan naar andere vrouwen die invloed hebben gehad op het kunstklimaat, zoals verzamelaars en bemiddelaars. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Anna Singer-Brugh die het Singer Museum in Laren oprichtte, Helene Kröller-Müller die met haar collectie aan de wieg stond van het Kröller-Müller Museum en Jo van Gogh-Bonger, die er mede door haar inzet voor zorgde dat Vincent van Gogh een van de bekendste kunstenaars ter wereld werd.

Meer lezen over waarom vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in de archieven? Lees de blog: Hoe musea zijn ontstaan en waarom ze niet neutraal zijn.  

Vrouwen van het Rijksmuseum

Ook het Rijksmuseum neemt hun collectie onder de loep binnen het project Vrouwen van het Rijksmuseum. Het museum onderzoekt niet alleen welke bijdrage vrouwen hebben geleverd bij het ontstaan van de Rijksmuseumcollectie, maar voert ook veranderingen door in de collectie en presentatie, zodat er meer vrouwen op zaal komen. Zo is er sinds maart 2021 voor het eerst werk van vrouwelijke kunstenaars te zien in de eregalerij. Zodoende hoopt het museum dat het vrouwelijke perspectief op de kunst duurzaam wordt ingebed. In 2024 verschijnt er over dit project een collectieboek.

Vrouwenquotum

Naast het Rijksmuseum zijn nog veel meer musea bezig hun collectie en presentatie te herzien en vrouwen zichtbaarder te maken. In 2019 werd al bekend dat het Van Abbemuseum, Museum Arnhem en het Fries Museum een vrouwenquotum hadden gesteld, om zo de vrouwelijke representatie binnen hun museum te verbeteren. Veel andere musea hanteren geen quotum, maar zoeken wel bewust naar een betere balans tussen man en vrouw in hun collectie en presentatie.

Luister naar vrouwen in de kunstgeschiedenis

Wil jij meer over vrouwen in de kunstgeschiedenis weten? Wij hebben de leukste podcasts voor je op een rijtje gezet, van vrouwen in de schilderkunst en literatuur tot vrouwen in het theater en als muze.

1. De Paulo Rego Podcast 

In de vijfdelige podcastserie van Kunstmuseum Den Haag duiken conservatoren Laura Stamps en Yasmijn Jarram samen met boeiende gasten in het leven en het werk van de Brits-Portugese kunstenaar Paula Rego. In het psychologisch realistische werk van Paula zitten thema’s als machtsverhoudingen, seksualiteit en mythologie verscholen, geïnspireerd door haar eigen jeugd, leven, liefde en omgeving. Hoe verwerkte ze haar persoonlijke worstelingen en maatschappelijke problemen in haar oeuvre? Wat deed ze voor de positie van vrouwen in haar vaderland Portugal? En hoe groeide ze uit tot een van de grootsten van de hedendaagse schilderkunst?

Klara maakt meer mooie, verhalende podcasts. Zo tipte ik eerder Misia, over een bijzondere vrouw in de blog: Vijf podcast tips over Kunst! Van design tot muziek – Cultuursnuiver

2. Alexine Tinne | Vrouwelijke fotograaf

Freule Alexandrine Pieternella Francoise Tinne, oftewel Alexine Tinne was de eerste westerse vrouw die door de Sahara reisde en tot in het hart van Centraal Afrika doordrong. Alles wat ze zag legde ze vast op de gevoelige plaat, naast ontdekkingsreizigster was ze namelijk ook fotograaf. In het Haags Historisch Museum is tot 12 juni 2022 een tentoonstelling van haar foto’s en van foto’s van haar tochten ingericht, maar je ontdekt haar levensverhaal ook via de deze podcast.

Cultuursnuiver tipte eerder al de podcast Naakt op een Kleedje, over vrouwen in de kunst. 

3. In het Rijksmuseum | Vrouwen in de kunstgeschiedenis

In deze podcast vertellen conservatoren, experts en kunstenaars bijzondere verhalen over kunstwerken van het Rijksmuseum en hun makers. Sommige aflevering gaan over vrouwelijke makers, zoals de aflevering over bloemschilder Henriëtte Knip, prentmaker Maria Catharina Prestel, Betje Wolff en Aagje Deken, Gesina ter Borch en deze aflevering over onzichtbare vrouwen in het museum.

4. Mathilde’s Mysterie | Muze in de kunstgeschiedenis

Deze podcast gaat niet over een vrouwelijke maker, maar over vrouw die op een andere manier invloed had op de Nederlandse kunstwereld, namelijk als muze. Mathilde Willink was één van de vrouwen en muzes van Carel Willink. Ze werd meermaals omschreven als levend kunstwerk en was een echte socialite binnen de Amsterdamse kunst-, mode- en glamourwereld. Na haar breuk met Carel wordt ze dood aangetroffen in haar hemelbed, met een pistool in haar hand. Heeft ze zelfmoord gepleegd of is ze vermoord? Daarover gaat de AVROTROS-podcast Mathilde’s Mysterie, maar je krijgt ook een bijzonder inkijkje in het leven van een muze.

5. Meer podcasttips over vrouwen in de kunstgeschiedenis

Eerder tipte cultuursnuiver de volgende podcasts:

Muziek is een vrouwelijke woord over vrouwelijke componisten

Als ik zeg Mozart of Schumann, aan wie denk je dan? Grote kans dat je Wolfgang of Robert denkt. Maar deze virtuoze componisten waren niet de enige muzikale telgen uit de familie. Voor NPO Radio 4 en AVROTROS is het tijd voor vrouwelijke componisten. Historicus Agnes Cremers, musicoloog Simone Leuven en journalist Rebecca van der Weijde (ook bekend van Klassieke Mysteries) duiken in deze podcast in het leven van Maria Anna Mozart, Fanny Mendelssohn, Clara Shumann, Alma Mahler en Lili en Nadia Boulanger. Lees meer in de blog vijf podcasttips over geschiedenis en muziek

Misia | Vergeten vrouw in de kunstgeschiedenis

Misia Sert (1872-1950) was een invloedrijke muze en pianiste in de salons van Parijs in de vroege twintigste eeuw. Ze had contact met kunstenaars zoals Renoir, Picasso, Debussy en Diaghilev, en fungeerde als spil van een enorm cultureel netwerk. Toch raakte Misia in de vergetelheid. Radiomaker Katharina Smets, musicologe Sofie Taes en componist Frederik Neyrinck gaan op zoek naar wie deze fascinerende en invloedrijke vrouw was en maakten een driedelige podcast vol muziek.

De Brontës | Schrijvers in de kunstgeschiedenis

Aan het begin van de negentiende eeuw werden de literaire Brontë zusjes geboren in het Engelse dorpje Haworth. De zussen Charlotte, Emily en Anne schreven en dichten, en brachten hun werk net als veel vrouwen in die tijd uit onder mannelijk pseudoniem. De werken waar de zusters mee in de Engelse literaire canon terecht zijn gekomen zijn Jane Eyre van Charlotte, Wuthering Heights van Emily en Anne’s Tenant of Wildfell Hall. Al in hun eigen tijd werden hun verhalen geprezen om originaliteit. Deze podcast van Klara vertelt 200 jaar na de geboorte van Emily Bronte in verschillende delen over het leven van de zusjes.

Vondel was een vrouw

Vondel, Bredero en Hooft: misschien heb je wel eens van deze mannen uit het theater gehoord? Er zijn talloze straatnamen naar hen vernoemd, evenals prestigieuze prijzen. Maar ook vrouwelijke schrijvers en acteurs maakten naam in het vroegmoderne theater. Zo schreven Lucretia van Merken en Juliana de Lannoy tragedies en Catharina Questiers blijspelen. Als professionals kregen zij geen plek in de literaire canon. De Goeie Ouwe Koeien maakte met Theater Kwast een podcastserie om deze vrouwen uit de vergetelheid te halen.

DOOR: MARTINE VAN DER VEER

IK BEN HISTORICUS EN JOURNALIST. IN MIJN VRIJE TIJD SNUIF IK HET LIEFST CULTUUR IN HET MUSEUM, OP REIS EN VANUIT MIJN LUIE STOEL VIA TV, PODCASTS EN FILMS.