Denk je bij Friesland vooral aan schaatsen en skûtsjesilen? Ga dan snel een weekend op vakantie naar deze culturele provincie en ontdek musea, steden en nieuwe iconen van het noorden. We mochten twee dagen op pad en bezochten maakmuseum Joure, culturele hoofdstad 2018 Leeuwarden en onderzoeken het wonen: van plaggenhut tot ‘De Stijl’-woning in Drachten. In deze blog ‘iconisch weekend cultuur snuiven in Friesland’ lees je ons verslag.

Cultuur snuiven in Friesland

Sinds 2018 is er iets veranderd in Friesland. In dat jaar was Leeuwarden de culturele hoofdstad van Europa. Misschien kan je de reuzen door de stad nog herinneren of heb je al eens één van de elf fonteinen in de elf Friese steden gezien? Dat culturele aanjagen van 2018, is niet meer gestopt. In 2022 programmeerde het 100-daagse festival ‘Arcadia’ een podium voor makers die de wereld willen veranderen. Zo wandelde in dat jaar het bos BOSK door de straten van Leeuwarden. Voor 2025 staat dit festival, eigenlijk de voortzetting van de culturele hoofdstad, weer gepland.

De bakermat van koffie in Joure

Deze culturele voedingsbodem in de provincie, gekoppeld aan het gemeenschapsgevoel (noaberschap), maakt een bezoek aan Friesland de moeite waard. Wij beginnen in Joure. Dit dorp is de bakermat van Douwe Egberts en de Friese staartklokken.

Industrieel erfgoed en boekdrukkunst

Museum Joure gaat over drie eeuwen vakmanschap. En niet alleen over koffie en thee. Deze plek was in de negentiende eeuw het centrum van de klokkenmakerij. We leren over het ambacht en bekijken de grootste collectie ter wereld. In de voormalige Metaalwarenfabriek ontdekken we het geelgieten, de koperslager en de zilversmid. Met de komst van de industrialisatie in de twintigste eeuw was het tot slot tijd voor de boekdruktechnieken. Naast het museum staat het werk ‘Kaskade’, gemaakt door Klaas Gubbels. Hij gebruikt alledaagse voorwerpen als motief voor zijn kunst. Goed passend bij Museum Joure dus.

Oranjekoek: immaterieel erfgoed

Wij eten authentieke Friese Oranjekoek, waarover een ontzettend leuk tafelboek is verschenen door Tryntsje Nauta. Elke Friese plaats kent z’n eigen oranjekoektraditie, want  ‘zoveel Friese bakkers, zoveel oranjekoeken’.

Cultuur snuiven in Leeuwarden

Wij vertrekken richting Leeuwarden en lunchen bij Zuid4, waar ze een goede biologische kaart hebben. Daarna leidt Sjoukje van Historisch Centrum Leeuwarden ons door de stad. En wat was dit een feest. Een stadwandeling laat je met andere ogen kijken naar ogenschijnlijk standaard gebouwen en steegjes. Sjoukje vertelt ons alles over de relatie van Leeuwarden met de Nassaus. De huidige  Oranjefamilie stamt af van de Friese stadhouder. De overblijfselen daarvan zie je in de stad, zoals het stadhouderlijk paleis.

iconische Friese vrouwen

In vogelvlucht gaan we van de Friese terpen van voor de jaartelling naar de belangrijke vrouwen uit de stad: spionne en danseres, Mata Hari, en Saskia Uylenburgh, de vrouw van Rembrandt. Leeuwarden kent zo veel gezellige straten, bijzondere huizen en geschiedenis dat ik alleen maar kan oproepen: laat je rondleiden door Sjoukje.

Cultuur tips 

Een aantal onderdelen van de rondleiding en middag licht ik graag uit:

• Blokhuispoort: deze roemruchte strafgevangenis is omgetoverd tot culturele hotspot. Wij dineren in restaurant ‘Proefverlof’, je kunt slapen in de cellen van het Alibi Hostel en allerlei kleine creatieve ondernemers huren een cel als winkel.
• De Utrecht. Dit verzekeringsgebouw in Jugendstil uit 1904 is een verdekte parel in de stad.
• De miniature people in de stad. Zoek meer dan zestig menselijke tafereeltjes van nog geen twee centimeter groot en kijk op een nieuwe manier naar de stad.
• Het Fries Landbouwmuseum. Ik spring op de fiets en leer over de ontwikkeling van de regionale landbouw.
• Het Via Via hotel, gevestigd in het oude postkantoor, is een perfecte overnachtingsplek.

Observeum Burgum: de ruimte in

’s Avonds reizen we af naar het ‘Observeum’ in Burgum. Dit is een samenvoeging van ‘observeren’ en ‘museum’ en dat dekt goed de lading in dit streekmuseum en observatorium. In een klein maar leuk ingericht archeologisch museum leer je over de geschiedenis van de regio. Met helder weer kan je met de telescoop naar de sterren kijken. Ons hoogtepunt deze avond was het digitale planetarium.

Westerse sterren

Een kundige sterrenkundige nam ons mee de ruimte in. We praten over de sterrenbeelden en de Griekse mythologie waaraan veel hemellichamen hun naam ontlenen. We gaan ook naar het zuidelijk halfrond. En daar is iets vreemds aan de hand met de gekozen standaard sterrenbeeldnamen. Ze zijn gegeven door de ontdekkingsreizigers in de 15^e en 16^e eeuw. We ontwaren ‘kompas’, ‘passer’ en andere navigatieverwijzingen. Maar naar de sterren kijken en er betekenis aan geven blijkt universeel: ook de Maya’s en Maori’s hebben hun naamgeving. Alleen de westerse variant is de standaard geworden. Deze avond was een fascinerende reis langs de sterren en de wetenschapsgeschiedenis. Ik ben benieuwd of er de komende decennia ook een emancipatiebeweging onder de sterren ontstaat.

Cultuur snuiven in het veen

Na een heerlijke nacht in het Via Via hotel in Leeuwarden, rijden we naar Harkema naar Museum de Spitkeet. Spitkeet is een ander woord voor plaggenhut. Nadat alle turf in deze regio was gestoken, verarmde de bevolking door werkloosheid. De allerarmsten maakten hun woningen hier. Zoals Sjoerd, die in een wal zijn ‘woning’ bouwde. De wal werd uitgegraven en het dak en de muren waren van heideplaggen. Je moest je huis in één dag opbouwen, met hulp van de andere bewoners van de heide. Als aan het einde van de dag de schoorsteen rookte, mocht het huis blijven staan. We bezoeken zijn woning, net als een andere plaggenhut.

Terug in de tijd 

Ook lopen we over het armenkerkhof. De gezinnen waren groot en de kindersterfte hoog. Daardoor was gemiddelde leeftijd 32 jaar. Tussen 1870 en 1920 werd deze begraafplaats gebuikt voor de armsten van de gemeente. In vijftig jaar zijn er zo’n tweehonderd mensen begraven, waarvan de helft kinderen.

Je kunt binnenkijken in de ´woningen´ vol details. Wat moet het er koud en klein geweest zijn. gedurende de wandeling veranderen de huizen met de tijd iets. Met de komst van de woningwet, in 1909, bekommerde men zich ook eindelijk over de spitkeetbewoners en het socialisme kwam op. Zij gingen in stenen huisjes wonen. Je ziet de ontwikkeling van honderd jaar wonen in het veen in Museum de Spitkeet.

Waarom de moeite waard

Museum de spitkeet vertelt een verhaal dat ik nog niet kende: van de groep allerarmsten in het noorden van Nederland. Deze tijd van industrialisatie had een grote keerzijde, ver van Den Haag. Het ongemak van deze geschiedenis en de manier waarop het museum dit toont, raakten ons. Een bezoek met de gids is aan te raden.

Meer weten? 

Lees bijvoorbeeld het boek Al mijn moeders van Anita Terpstra of luister naar de radiodocumentaire Het Spoor Terug: Hekserij op het platteland. Maar ook het boek en de gelijknamige film Publieke Werken en het boek en de voorstelling Pauperparadijs, beide over Drenthe, zijn de moeite waard.

Eerder tipten we al de veenkoloniën in Drenthe in ‘ongelijkheid: de koloniën van weldadigheid’

Het Stijl-icoon van het noorden

In een andere veenkolonie, Drachten, bezoeken we een heel ander huis; Het van Doesburg-Rinsemahuis. Maar niet voordat we lunchen bij M’n Zusje in Drachten. Het VDRH is onderdeel van museum Dr8888. Een museumgids vertelt ons over de ontstaansgeschiedenis van de stad. Drachten kent geen burgerlijke elite, maar is verdeeld langs de zuilen. Dit leidde ertoe dat met de nieuwe onderwijswet van 1920 vijf middelbare scholen in één straat, naast elkaar verschijnen.

Lerarenwoningen

Die scholen hebben docenten nodig en daar wordt een bijzondere buurt voor gebouwd. Eén van de bekende kunstenaars van De Stijl, Theo van Doesburg, ontwerpt het schilderwerk van de woningen. Dit deed hij samen met de Drachtster schilder en vriend Thijs Rinsema. Het is een theoretisch ontwerp, want de kleurstellingen veroorzaakten nogal wat ophef, wat leidde tot het overschilderen van de huizen in 1922. Maar sinds 2018 is dit Stijl-icoon van het Noorden in oude luister hersteld.

Iconische stoelen

In het FrieschDagblad wordt de vraag opgeroepen of de ‘bekendste onbekende stoel uit Fryslân’ onderdeel moet worden van de vormgevingscanon. Ook Rinsema ontwierp namelijk een De Stijl-stoel, eerder dan die van Rietveld. Deze stoel bestond eerder welteverstaan.

Stap in een schilderij

Als je wel eens in een museumwoning, bijvoorbeeld in het Rietveld Schröderhuis bent geweest, ken je het gevoel: je stapt een schilderij binnen. Met de audiotour hoor je het verhaal van de gekozen kleuren (de lichtinval bepaalde de hoeveelheid kleur) en de moeilijkheid van verf (afhankelijk van de ondergrond dekt de kleur anders). Met recht een icoon van het noorden.

Iconisch weekend cultuur snuiven in Friesland

In totaal kent Friesland meer dan honderd musea. Ken je bijvoorbeeld:

• Het Fries Museum, kunstmuseum in Leeuwarden
• Eise Eisingaplanetarium, recent bijgeschreven als UNESCO werelderfgoed

Op de website van Visit Friesland lees je meer over deze noordelijke provincie en haar iconen.

Deze blog is een initiatief van Cultuursnuiver. ‘iconisch weekend cultuur snuiven in Friesland’ kwam tot stand in samenwerking met Visit Friesland. 

Nog meer cultuur snuiven in Nederland? We hebben nog meer mooie plekken om te ontdekken.