Ontdek de verborgen parels van de Waterlinie bij Utrecht

Wist je dat net buiten Utrecht de historie letterlijk in het landschap verscholen ligt? Deze zomer fietsen Dainahara van Explore Utrecht en ik langs een paar forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. We ontdekken prachtige landschappen en snuiven cultuur op de verschillende fietsstops. Met het knooppuntennetwerk – een landelijk fietspadennetwerk – rijden we vanuit Utrecht naar Fort Blauwkapel, Fort Ruighoek, Fort Maarsseveen en Fort aan de Klop. Onderweg zien we molens, de Maarsseveense Plassen en Slot Zuylen. Ga jij erop uit in je eigen omgeving? Lees dan zeker deze blog ‘Forten langs de Hollandse Waterlinie’ en kijk op Routes in Utrecht voor de gehele fietsroute.

Een korte geschiedenis: Forten en de Hollandse Waterlinie

Maar eerst een korte historische schets. Wat is de Nieuwe Hollandse Waterlinie en waarom vind je er zoveel forten? Van Muiden tot aan de Biesbosch ligt een 85 kilometer lange verdedigingslinie. Deze linie is vanaf 1815 gebouwd om Holland en later ook Utrecht te beschermen. Als de vijand komt,  wordt de gehele strook onder water gezet. Ongeveer tot kniehoogte, waardoor kanonnen, soldaten en paarden wegzakken in de klei en soms kopje onder gaan in sloten.

De omvang van de Hollandse Waterlinie

De zwakke plekken in de linie, bijvoorbeeld dijken maar ook steden, worden beschermd door forten, werken en vestingen. In totaal beslaat de gehele waterlinie 45 forten, 6 vestingen, 2 kastelen, 85 kazematten, ruim 700 schuilplaatsen en ruim 100 militaire sluizen en waterwerken. Zie je wel eens van die ‘bunkers’ in het landschap? Dit zijn groepsschuilplaatsen en onderdeel van de Waterlinie. Historie dus!

De verdedigingslinie verloor haar nut

In totaal is de Nieuwe Hollandse Waterlinie drie keer klaar gemaakt: tijdens de Frans-Duitse oorlog in 1870, tijdens de Eerste Wereldoorlog van 1914 tot 1918 en vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Dan blijkt het systeem verouderd: De Duitsers vliegen gewoon over de Waterlinie. Het is een historische verdediging, die juist rond Utrecht heel zichtbaar is. Vanwege de hoge ligging op de Heuvelrug zijn er namelijk veel forten nodig. Vandaag fietsen we er langs vier. 

Knooppuntenroute langs de forten van de Hollandse Waterlinie

Vanaf het centrum van Utrecht fietsen we snel de stad uit. Na nog geen tien minuten, direct buiten Utrecht, komen we al het eerste fort tegen: Fort Blauwkapel. Het is een klein gehucht, dat in 1820 is versterkt met een gracht en wallen. Daarmee wordt het een vesting en een van de grotere forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In de jaren erna breidt de vesting uit met o.a. een bomvrij wachthuis.

Fort Ruigenhoek

Het is heerlijk om het fietsennetwerk ofwel de knooppuntenroute te volgen. Zo weten we zeker dat we goed fietsen, zonder kaart en hebben we sowieso de mooiste paden. De route door het natuur- en recreatiegebied Noorderpark-Ruigenhoek  brengt ons bij het tweede fort: Fort Ruigenhoek. Dit verdedigingswerk stamt uit 1870 en is een imposante verschijning. Normaal gesproken is dit fort dicht, maar ’s zomers vind je er het festival Tweetakt en zijn er rondleidingen op aanvraag. De omgeving van het fort is met haar slootjes en weilanden prachtig voor een lange wandeling.

Praktische informatie

Fort Blauwkapel: Adres: Kapelweg 10, 3566 MK Utrecht

Fort Ruigenhoek: Ruigenhoeksedijk,  3737 MR Groenekan

Fort Maarsseveen: een klein werk

Tussen Utrecht en Maarssen ligt het eerste fort dat we daadwerkelijk bezoeken: Fort Maarsseveen. Of eigenlijk is het een Werk, leren we al snel van rondleider en kunstenaar Marcel. Het is met één hectare grond en bescheiden grootte te klein om daadwerkelijk ‘fort’ te heten. Het is überhaupt de vraag in hoeverre het kleine, maar mooie fort daadwerkelijk heeft gewerkt binnen de verdedigingslinie. Bij dreiging, bemannen maar weinig soldaten het fort en de aanwezigheid van een echt kanon is niet bewezen.  

Het fort wordt nu gebruikt voor allerlei culturele doeleinden. Er is een keramiekatelier en een muziek- of filmzaaltje. Maar ook wordt de historie van de waterlinie en dit fort verteld. Onze rondleiding gaat van het waterzuiveringssysteem (door regenwater heel langzaam door de metersdikke grond te laten zakken) tot aan de verdwenen wallen en van de prachtige kruitkamers tot het dak – van waaruit je de Bijlmer kan zien liggen. In het weekend is Fort Maarsseveen open, inclusief horeca. Maar fiets je er doordeweeks langs en het hek staat open, neem zeker even een kijkje. Ook kan het geen kwaad de agenda in de gaten te houden; de kunstenaars organiseren van alles op het terrein.

Praktische informatie

Meer informatie over Fort Maarsseveen, broedplaats voor kunst en cultuur vind je hier!

Adres: Herenweg 3, Maarssen

Openingstijden: maandag, dinsdag het  terrein, vrijdag t/m zondag het fort en terrein. Check i.v.m. Corona goed de website.

De Vecht en Oud-Zuylen

Fietsend langs de Maarsseveense Plassen komen we uit bij Oud-Zuylen. Dit gehucht is zeker een stop waard. Je hebt prachtig uitzicht over de drukbevaren Vecht en je kan je bij Slot Zuylen onderdompelen in de Utrechtse feministe avant-là-lettre Belle van Zuylen. Wil je meer weten over Slot Zuylen? Lees dan deze blog waar ik langs de Utrechtse Kastelen en Buitenplaatsen fiets. Terug op weg naar Utrecht komen we langs het tweede fort waarbij we stoppen: Fort aan de Klop.

Fort aan de Klop

Op een kwartier fietsen vanaf de Utrechtse binnenstad vind je een ruimte plek voor een borrel of lunch maar ook een concert of film. Dit fort is in 1820 gebouwd als eenvoudig werk, vernoemd naar de herberg ‘De Clophaemer’. In 1880 neemt Fort Maarsseveen de verdediging van dit werk over en wordt Fort aan de Klop een depot voor andere forten. In tegenstelling tot veel andere onderdelen van de Waterlinie heeft dit fort een bijzondere vorm. Kijk zeker op de agenda, hopelijk kan je komende zomer je tentje weer opzetten op de pop-up camping, maar ook dit seizoen organiseren ze allerlei concerten en andere culturele activiteiten.

Praktische informatie

Informatie over Fort aan de Klop vind je hier.

Adres: 1e Polderweg 4, 3563 MC Utrecht

Openingstijden: De gehele week

Een rondje Forten via het Knooppuntennetwerk

Fietsen met de knooppuntenroute langs de forten langs de Waterlinie is echt de moeite waard. De route en het landschap an sich is historisch en de verschillende verborgen plekken voor koffie of een rondleiding maken de dag compleet. Met tien minuten fietsen ben je helemaal in de natuur en vooral het natuurgebied Noorderpark-Ruigenhoek vind ik een ontdekking. 42 kilometer langs de Waterlinie met de mogelijkheid om in te korten: geniet ervan!

Benieuwd welke wandel- en fietsroutes in de regio Utrecht nog meer de moeite waard zijn? Kijk dan op Routesinutrecht.nl

Op de website van de Nieuwe Hollandse Waterlinie lees je meer over de Nieuwe Hollandse Waterlinie en welke activiteiten je allemaal kunt doen. Voor meer mooie plekken in de regio Utrecht, kijk op de website van Visit Utrecht Region. 

Deze blog is onderdeel van de serie Parels in de Regio, een initiatief van Cultuursnuiver en Explore Utrecht. ‘Forten langs de Hollandse Waterlinie’ kwam tot stand in samenwerking met Routebureau Utrecht en Nieuwe Hollandse Waterlinie. 

Nog meer Cultuur snuiven in en rondom Utrecht? We hebben nog meer mooie plekken om Utrecht te ontdekken.

• Fietsen langs de Utrechtse Kastelen en Buitenplaatsen
• Nationaal Militair Museum | Hij of Ik: de kracht van inzoomen