Het kan je bijna niet zijn ontgaan: dit jaar staat in het teken van 75 jaar Vrijheid. Musea, gemeente, provincies, media en speciaal opgerichte organisaties voor de herdenking besteden aandacht aan de Tweede Wereldoorlog, de bevrijding van Nederland en trekken het veelal door naar het nu: leven in vrijheid. In deze reeks besteed ik komende tijd aandacht aan een aantal mooie projecten binnen dit grootse herdenkingsjaar. Maar voordat het zover is, hier eerst een korte achtergrond van de geschiedenis, die alweer zo lang geleden is, maar ook zoveel heeft bepaald voor ons denken nu. Ik betrapte mezelf erop dat ondanks dat ik geschiedenis heb gestudeerd, ik niet precies weet hoe het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog eruit ziet. Wellicht jij ook niet, en daarom dit artikel! Ook hier alvast een eerste project dat het volgen waard is.
Zowel in 2019 als in 2020?
De eerste vraag die mij bezig hield is: waarom vieren we zowel in 2019 als in 2020 75 jaar Vrijheid? Dit komt omdat Nederland in 1944 eigenlijk al op het punt stond bevrijd te worden. Sterker nog: grote delen van de zuidelijke provincies waren al vrij. We starten op dinsdag 5 september 1944, later Dolle Dinsdag genoemd. De bevrijding van Nederland start met een misverstand. Op deze dinsdag deden namelijk geruchten de ronde dat de geallieerden in aantocht waren en er ontstond bevrijdingskoorts. Brussel en Antwerpen waren twee dagen eerder bevrijd en optimisten rekenden uit dat met deze snelheid 6 september Amsterdam en Utrecht bevrijd zouden worden. Dat liep echter heel anders.
Zuid en Noord Nederland
Ongeveer drie maanden na D-Day, de dag dat de Engelse, Amerikaanse, Canadese en Poolse troepen aan land kwamen in Normandië, vielen de Geallieerde troepen (de verzamelnaam van deze vier samenwerkingspartners) Zuid-Limburg binnen. Op 12 september 1944 bevrijdden ze de eerste gemeenten, waaronder Maastricht. De bevrijding van Zuid-Limburg was vooral nodig voor het masterplan van de Geallieerden om de Duitse stad Aken te veroveren. Gedurende september ‘44 werden delen van Noord-Brabant, Zeeland bevrijd.
Het plan van de strategen was om in één keer de grote rivieren over te steken om zo verder Duitsland in te gaan. Operatie Market Garden, zoals dit plan heette, mislukte. Na zeven dagen gevechten lukte het niet om de brug bij Arnhem in te nemen. Duitsland won deze belangrijke slag en dit betekende een voorlopig einde van de opmars van de bevrijding. De Hongerwinter voor Noord-Nederland brak aan, waarin uiteindelijk meer dan 20.000 mensen stierven van de honger.
Waarom was 5 mei niet het einde van de oorlog?
In de lente van 1945 deden de Geallieerden een tweede poging om Nederland boven de rivieren te bevrijden. Dit ging hard. Ondanks fel verzet van SS-ers in bijvoorbeeld Groningen capituleerden uiteindelijk de Duitse troepen op 4 mei. De capitulatie werd op 5 mei van kracht. Maar om te zeggen dat daarmee de Tweede Wereldoorlog over was, is te kort door de bocht. Op dit moment is namelijk aan de andere kant van de wereld, in het huidige Indonesië, nog een verwoede strijd bezig. Tot 1949 was deze eilandengroep namelijk een kolonie, die van 1942 tot 1945 werd bezet door Japan. Ook in de oorlog aan deze kant van de wereld vielen veel slachtoffers. Pas op 15 augustus capituleert Japan, nadat Amerika twee atoombommen op Hiroshima en Nagasaki gooit. 15 augustus is daarmee de dag dat het Koninkrijk der Nederlanden van toen in zijn geheel bevrijd werd. Op deze dag worden ieder jaar bij het Indisch Monument in Den Haag alle slachtoffers aan Japanse bezetter herdacht.
NOS brengt het bevrijdingsjaar dichtbij
Wil je met eigen ogen zien wat er gebeurde in Nederland gedurende het laatste jaar van de oorlog? NOS is voor de herdenking van 75 jaar Vrijheid minutieus gedoken in het nieuws van 75 jaar geleden. Het laatste oorlogsjaar, vanaf Dolle Dinsdag tot aan de capitulatie van Japan wordt in nieuwsberichten en journaals vertelt alsof het vandaag de dag afspeelt. Net als je nu niet weet hoe het Coronavirus zich verspreidt of wie de volgende Amerikaanse presidentsverkiezingen wint, wordt het nieuws verteld zonder vooruit te lopen op de gebeurtenissen. Zo weten Nederlanders nog niet dat Operatie Market Garden op een deceptie uitloopt. Gebaseerd op toen bekende bronnen en niet alleen militair nieuws, maar ook het dagelijks leven komt in beeld. Een mooi voorbeeld hoe je de geschiedenis van lang dichtbij kan laten komen!
