In 2020 herdenken we 75 jaar Vrijheid. Want met het verdwijnen van ooggetuigen blijft het belangrijk stil te blijven staan bij de betekenis van vrijheid en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het verstrijken van de tijd zorgt voor afstand. Naast de uitdaging om jongere generaties te boeien voor deze geschiedenis, gebeurt er ook iets anders. De derde generatie zoekt zelf naar een narratief, en schuwt daarbij niet de ´foute´ kanten in hun eigen families. Daarmee blijkt de oorlog minder zwart-wit dan vaak wordt voorgesteld. Zo verschijnen er podcasts, tentoonstellingen en voorstellingen over de verschillende tinten grijs van de soms schurende familiegeschiedenissen. Zo ook deze zomer in Leidsche Rijn bij de voorstelling Graven van Het Nieuw Utrechts Toneel.

Artistiek leider van Het Nieuw Utrechts Toneel (NUT) Greg Nottrot vond in het huis van zijn dementerende oma een doos vol liefdesbrieven. Deze brieven zijn geschreven door een Duitse soldaat. Hij komt om in 1944 bij de gevechten in Normandië. Deze liefde is bij de familie van Greg niet bekend. Dit is het uitgangspunt voor de voorstelling Graven, die deze zomer wordt gespeeld onder de perronkappen in Leidsche Rijn Centrum.

In aanloop naar de voorstelling bouwt theatermaker Floor Leene vier weken lang een digitaal monument. Een Monument voor een Moment van één Minuut. Die ene minuut waarin Greg’s oma en haar geliefde afscheid namen voor hij naar het front ging. Cultuursnuiver interviewde Floor Leene over theater, familiegeschiedenis en monumenten.

Wat is het Monument voor een Moment van één Minuut

“Greg maakt een voorstelling over herinneren en herdenken. In de aanloop naar de voorstellingen wil ik samen met zes kunstenaars en ons publiek een digitaal Monument maken voor een Moment van één Minuut. Een minuut uit 1944 die beschreven staat in één van de brieven van de Duitse soldaat aan zijn Nederlandse geliefde. Of eigenlijk gaat het om één zin:

Schoonheid, Geitslein, mijn Deerne! Het was gisteren maar zo kort met ons twee, en toch was die minuut die we voor ons alleen hadden, zo mooi, dat de dag toch niet verloren was gegaan.

Deze zin omschrijft hun afscheid. Een afscheid dat voor altijd blijkt te zijn, want drie maanden na het schrijven van deze laatste brief aan haar komt hij om bij de veldslagen in Normandië. Greg’s oma vergeet haar herinneringen en ik wil deze ene herinnering proberen te vangen.”

Je kunt op verschillende manieren kijken naar de jonge soldaat en zijn vriendin. Floor heeft gekozen voor vier perspectieven, namelijk: ‘Twee geliefden’, ‘de Nazi-jongen en de Moffenmeid’, ´twee bange jonge mensen´ en tot slot ´twee romantische naïeve muzikanten´. Zes kunstenaars kregen de opdracht om de verloofden vanuit deze vier perspectieven te verbeelden terwijl ze afscheid nemen op het perron. De kunstenaars zijn o.a. Israëlisch, Grieks, Syrisch en Nederlands. “Juist dit internationale en hedendaagse perspectief is interessant”, aldus Leene. En er is ook een grote rol weggelegd voor het publiek. Welke beladen minuten ken jij in je eigen leven, of in de wereldgeschiedenis?

Hebben jullie getwijfeld om het beladen en persoonlijke verhaal te delen?

“Jazeker, dat is eigenlijk het thema van de voorstelling. Hoe privé is het liefdesleven van je oma en mag dit verhaal verteld worden, of heb je ook het recht om te vergeten? De afgelopen weken is het juist weer actueel dat het belangrijk is je eigen geschiedenis te onthullen en aan te kijken. Het is geen monument om te vieren, maar om het verleden zichtbaar te maken.” 

Afgelopen jaar verschijnen er meer schurende familiegeschiedenissen van de derde generatie. Zoals deze podcasts over goed en fout in de Tweede Wereldoorlog.

 

Het lijkt bij de derde generatie vaker te gaan over een minder zwart-wit beeld van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Heb je behoefte aan een difusser beeld?

“Geen diffuser beeld. Maar wel een meer realistische en genuanceerder beeld. Sinds de tweede wereldoorlog zijn wij opgevoed met de gedachte dat de Duitsers slecht zijn, Nederlanders bezet werden, Joden het slachtoffer waren en dat we gered werden door de Geallieerden. De werkelijkheid was complexer. Deze simplificatie zorgt er bovendien voor dat wij ons nooit identificeren met de daders en denken dat enkel slechte mensen slechte dingen doen. “Ik kan niet racistische zijn, ik ben geen nazi.” Terwijl in de praktijk juist hele gewone mensen, en zelfs hele lieve oma’s verkeerde keuzes maken of zelfs slechte dingen doen.”

Er zit een spanningsveld tussen enerzijds een monument opzetten (iets op een sokkel hijsen) en anderzijds zonder oordeel willen bewaren en vastleggen. Juist in deze tijd waarin monumenten van hun sokkel worden gehaald, is het interessant dat je voor deze vorm kiest. Is het inderdaad mogelijk om neutraal naar deze familiegeschiedenis te kijken?

“ In mijn ogen is een monument geen eerbetoon en hoeven we niet enkel onze helden op een sokkel te hijsen. Het is tijd dat we juist ook durven kijken naar de zwarte bladzijde uit onze geschiedenis. We vieren niet alleen onze overwinningen, maar tonen ook de momenten van pijn. Een monument is het conserveren van een moment in steen. En iedereen die naar dit moment uit de geschiedenis kijkt zal dat doen vanuit zijn eigen perspectief. Het is haast onmogelijk om neutraal naar de geschiedenis te kijken. Tegelijkertijd heb ik geprobeerd om in dit monument al verschillende perspectieven een plek te geven. En dankzij de bijdrage van het publiek gaat het straks over veel meer dan de familiegeschiedenis van Greg. Het gaat over het belang van het onder ogen komen van de beladen en pijnlijke momenten uit ons verleden.”

Wat hoop je tot slot dat mensen meenemen als ze het monument hebben gevolgd en de voorstelling hebben gezien?

“We willen openheid creëren om met elkaar te blijven praten. Over wat er in onze eigen geschiedenis niet goed is gegaan. En we hebben het in de voorstelling over herinnering. Hoe kan je herinneringen vangen als ze zo vluchtig zijn en langzaam verdwijnen. Die belangrijke minuten van Greg’s oma verdwijnen uit haar hoofd. Graven en het Monument zijn symbolen voor het erkennen van je eigen geschiedenis.

Greg Nottrot (concept, tekst en spel), Maxime Snaterse (piano) en Daniël van Klaveren (regisseur) spelen deze zomer een aangrijpende, hartverwarmende muziektheatervoorstelling. Een oorlogsduet voor vleugel en kleinkind. Over een zeventienjarig meisje dat verliefd wordt op een Duitse soldaat. Over een eenentwintigjarige jonge vrouw die haar liefde verliest aan de oorlog. Over een demente vrouw van vijfennegentig die ongewild de naam prevelt die ze een leven lang wilde verzwijgen…

Graven is een geschiedenis die schuurt. Een voorstelling over de vraag van wie de geschiedenis is. Over het belang van herdenken en het recht om te vergeten. Over of liefde fout kan zijn, muziek gevaarlijk, en schoonheid giftig. Meer weten? Kijk dan op de website. Het monument kan je zien als je een kaartje koopt voor de voorstelling en bouwt gedurende vier weken langzaam op. Naast dit monument vind je er allerlei onderwerpen om in te graven.

Dit interview met Floor Leene is onderdeel van een serie over 75 jaar Vrijheid. Andere blogs die hierover gaan zijn:

•  Podcasts over goed en fout in WO2
• Nationaal Militair Museum: Hij of ik
• 75 jaar vrijheid tips voor thuis