Bespiegelingen in Kunsthal KAdE in Amersfoort

De sector en haar bezoekers keken er reikhalzend naar uit: de culturele sector is sinds 5 juni eindelijk weer van het slot. Dit betekent veel nieuwe tentoonstellingen waar ik me op verheug. In het eerste weekend bracht ik een bezoek aan Kunsthal KAdE in Amersfoort, waar tot eind van de zomer 2021 Mirror | Mirror. Reflect Yourself te zien. Een associatieve tentoonstelling over spiegels, spiegelbeeld en reflectie. In deze blog ‘Bespiegelingen in Kunsthal KAdE in Amersfoort’ deel ik mijn ervaringen.

Sean Landers, Plankboy (Narcissus), 2019

Kunsthal KAdE besprak ik al eerder. Lees hier de blog ‘Bezoek musea in Amersfoort’.

Cultuur snuiven is reflectie

Als je eerlijk bent / in de spiegel kijkt, heb je het culturele leven dan gemist? Wat ik heb gemist is de verwondering en de mogelijkheid iets nieuws te zien. Kunst is namelijk in essentie een spiegel, waar je over na kunt denken, geraakt door kunt worden en het (on)eens mee kunt zijn. De werken weerspiegelen de ideeën van de makers. Dat maakt deze tentoonstelling een heel goed vertrekpunt voor een associatief gesprek en gaat het over veel meer dan de selfie-maatschappij.

Bespiegelingen in de kunst, wetenschap en symboliek

De tentoonstelling start met een inleiding op de spiegel in de kunst en wetenschap. In de kunst hangt de spiegel sterk samen met symboliek en zegt het gebruik hiervan iets over de tijdsgeest. Mariëtte Haveman, hoofdredacteur van Kunstschrift, beschrijft dit duidelijk en bondig in het themanummer dat Kunsthal KAdE met hen uitbracht.

Foto 1: Caravaggio – Narcissus (1594-96); Foto 2: Sean Landers, Plankboy (Narcissus), 2019, courtesy the artist and rodolphe janssen, Brussels. Photo: Christopher Burke

De geschiedenis van de spiegel in vogelvlucht

In de vijftiende eeuw was de gladde spiegel een symbool voor de heilige Maagd en stond dit dure object het voor rijksdom van de opdrachtgever en de kunde van de schilder. In de daaropvolgende eeuwen staat het spiegelbeeld vaak voor vanitas, Latijn voor ijdelheid, wat vooral de leegheid en vergankelijkheid van het bestaan benadrukte. In de twintigste eeuw komt ‘de spiegel die je iets wil vertellen’ als metaonderwerp op. En dan heb je nog die andere ijdelheid die alle eeuwen terugkomt: de reflectie van jezelf.

Naast de schilderkunst is de spiegel ook een vaak gebruikt symbool in de mythologie en verhalen. In het begin van de Westerse jaartelling schreef de Romeinse dichter Ovidius in zijn Metamorfosen het verhaal van Narcissus. De jonge Narcissus wordt verliefd op zichzelf wanneer hij zijn spiegelbeeld in het water ziet. Gek van onbereikbaar verlangen naar zijn reflectie kwijnt hij uiteindelijk weg en sterft. Het enige wat van hem overbleef was een bloem (de narcis) en het Nederlandse woord narcistisch. De mythe van Narcissus was inspiratie voor vele kunstenaars, zoals voor Caravaggio in 1597 en de Amerikaanse kunstenaar Sean Landers in 2019.

De symbolische waarde

De spiegel speelt op meer plekken een symbolische rol. Zo werd er in Nederland op verschillende plekken een zwarte doek over de spiegel gehangen, wanneer iemand was overleden. Zo kon de geest weg gaan. Ook in sprookjes is het een graag gebruikt teken: Sneeuwwitjes stiefmoeder, Tolkiens Lord of the Rings en Alice in Wonderland hadden allen een exemplaar. Ook de dood en het onzichtbare zijn een veelvuldig thema in de kunsten. Zo ken je misschien het werk van Anish Kapoor, die werkt met grote gebogen spiegelende oppervlakken en Studio Olafur Eliasson, die veel werkt met reflectie.